TÜRKÇE RAP'TE OKUL VE EĞİTİM SİSTEMİ ELEŞTİRİSİ

        İnsanı diğer canlılardan ayıran özellik düşünebilme yetisidir; bu yetinin ve diğer yetilerin geliştirilmesi için de eğitim gereklidir. İnsan ilk eğitimini aileden alır, daha sonra okul, kurs gibi eğitim öğretim kurumlarına gider.

        Eğitimin, işlevini düzgün bir şekilde yerine getirebilmesi düzgün planlanmasına ve bu planın düzgün şekilde işletilmesine bağlıdır. Kişiler arası farklılıkların gözlenip önemsendiği, öğretimin sınav odaklı olmadığı, fırsat eşitliğinin sağlandığı, eğitimin siyasi ve ideolojik kaygılarla yönlendirilmediği... bir eğitim sistemi pek çoklarının hayalidir. Türkçe rap sanatçılarımız da kimi zaman detaylı olarak, kimi zaman da satır aralarında bu mevzuya değinmiş ve eğitim sistemine dair eleştirilerini, şikâyetlerini dile getirmişler.

        Eğitim denince akla ilk gelen şey okuldur; okul denince de genellikle -üniversitelerin işleyişi kurum ve bölümlere göre farklılaşabildiği için- ilköğretim ve ortaöğretim kurumları akla gelir. Okullarla ilgili eleştiriler ders ve sınavlarla ilgili olabildiği gibi direkt kurumun işleyişiyle ilgili de olabilmekte. Kimi okullar belirli bir süreliğine, mazeret belirtmeksizin dışarı çıkışı yasakladığı için hapishaneye benzetilebiliyor:

Kapalı cezaevi gibi okullar

Tecritte hissettirir gardiyan sınıfta

(Zen-G - “Çomak”)

Her dakika kontrol, kamera çalıştır

(Zen-G - “Çomak”)

Karakol mu, okul mu? (...)

(Rashness & Aşıl - “Kaos” [Rashness])

Sonra dedim boş ver okulu, mapuslardan farkı yok

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Muhalif de okulu hapishaneye benzetmiş, ama onun gerekçesi daha farklı:

Okul beyin yıkama seanslarına “ders” denen kodes.

(Muhalif - “Denklem”)

        Kiliseler ve Liseler isimli grup da okulun tek olumlu yanının arkadaşlıklar olduğunu belirtmiş:

Okulu geçelim, orası tam bir felâket

Arkadaşlar da olmasa insana işletir cinayet

(Kiliseler ve Liseler - “Öz-günüm”)

        Şu satırlarda da okul, bahar kokusunun zıddı olarak kullanılmış:

Ne acı ne zevk ne okul ne bahar kokusu

Hiçbirini hak ettiğimi düşünmüyorum doğrusu

(Kiliseler ve Liseler - “Bırakın Beni”)

        Zen-G'den kantinlerle ilgili bir eleştiri gelmiş:

Zoraki kantinlerde sağlıksız atıştır

Üç liraya hamburger, Mc Donalds ile yarışır

(Zen-G - “Çomak”)

        Red, okulun hayatla alakasının olmadığını belirtmiş:

Cevabı bilenlerin parmak kaldırdığı bi' yer (saçma)

Hayatla alakası yoktan daha az

(Anıl Piyancı & Red & İndigo - “Okul” [Red])

        Norm da okulun insanın çocukluğunu yaşamasına engel olduğunu düşünüyor:

Tanrı'nın bu sanatını insan harbi zorlamış

Yapmacık bi' sistemin hiçbi' amacı kalmamış

Hayat tiyatro sahnesi, dünya oyun bahçesi

Oynayan çocukların neden sıfırlı karnesi?

(Norm Ender - “Sözlerimi Geri Alamam”)

        Hayatla alaka denince insanın aklına hayat okulu kavramı geliyor tabii. Rapçiler hayatla alakasız okullardan ziyade hayatın kendisinden bir şeyler öğrendiklerini söylüyorlar:

Kulaklarımda senfoni; çocuk, silah, siren sesi

Dudaklarımda bir küfür ki bak hayat fakültesi

Master'ım bu burjuva, sanatta gerçek arıyorsan

Gözlerimde cümle çok, yazma dilimi biliyorsan

(Norm Ender - “Çıktık Yine Yollara”)

Birden öğretmen sokaklar oldu ki okuldan zordu

Küçük beyinler yanlış bilgi dolu, zihinler yorgun

Omuzlar çökmüş; düz bi' sırt gösterin bana

Robotik bir gülücük konmuş asık suratlara

(...)

Ve şimdi hayat okulunda ilk yılımdayım, öğreniyorum

Ama o kadar çok yalan var ki öğrenmek istemiyorum

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

Hocam 100 verdi, Tanrı tuttu 100'ü sildi

(“Okul” [Red])

Hayat okulundan geçtik, yemezler

(Fuat & Ceza - “Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

        Okullarda kişisel farklılıkların ve yeteneklerin önemsenmemesi de büyük bir sorun:

İlkokulumu boyadım kendim sprey boyayla

Temizlendi okulum dört milyon kovayla

Vandalizm bu değilse ne

(İndigo - “Rapi Bilcen”)

Kimim ben ve nerede o aradığım tatlı huzur

Bütün yetilerimi çekip aldı benden sanki okul

(Kiliseler ve Liseler - “Öz-günüm”)

        Ders kitapları dolayısıyla ağırlık yapan çanta da unutulmamış:

Sırtımda çanta var, devenin hörgücü

(Zen-G - “Çomak”)

        Okullardaki kılık kıyafet uygulamasından da hazzedilmiyor:

Herkes tek tip giyiniyo', niye

Fakir zengini kıskanmasın diye, tabii yerse

Yemedik, mecbur eğdik boyun

(“Okul” [İndigo])

Öğretmenime karşı çıktım, ben özgürüm! Köle miyim ben?

“Bu kravatı takmazsan seni bi' daha görmiyim len”

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Da Poet ise kılık kıyafetinin düzgün olduğunu, ama asıl önemli olanın o olmadığını dile getirmiş:

Lise gömleği gibi derli toplu olmadı aklımın içi

(Da Poet - “Lise Gömleği”)

        Kılık kıyafet kurallarına karşı hareket etmek bazı kötü yaptırımlara sebep olabilmekte:

Yazık bu canlara, neymiş, onlar “gelecek”miş

Gömleği içine sokmazsa iyi bir tokat gelecekmiş

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

Sıraya geçice'm ama, yine yok kravat

Hemen düşünüp o anda hocaya bi' yalan at

“Hocam valla...” “Kaçıncı oldu?” der, “Anıl bana bak”

Tekrar edersem eğer acımadan atacak

Olan oldu sonunda, ben yedim tekme

(“Okul” [Anıl Piyancı])

        Öğretmenlerin dayakçılığı sadece kılık kıyafet yönetmeliğine karşı gelinmesinden kaynaklanmıyor tabii ki; çeşitli sebeplerle dayağa başvurulabiliyor / başvurulabiliyordu maalesef. Rapçilerimiz bu konuda da oldukça dolu:

Hoca tokadıyla pervanecesine ters dönen öğrenciler

Sizi üniversiteden değil toplama kampından gönderdiler

(...)

Saçını süpürge eden anneler

çocukları okula dayakla disiplin için gönderdiler

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

Pergelleri bize cengâver gibi tanıtan

T cetvellerini kaldırıp kafamıza vuran

işkenceci eğitim; diplomatik eziklikte

boyun eğdiren insan

Vurduğu yerde gül mü bitmiş

Kâbusa döndü her gecem

(“Sıkuul of Hardnaks” [Ceza])

        Şiddetin sadece fiziksel olanından değil, psikolojik olanından da şikâyet edilmiş:

Beynine kazma vurdular her derste

“Fazla var sende, azma lan.” dediler, sevdiremediler

Güldüremediler

Uğraştılar ama öldüremediler

(“Sıkuul of Hardnaks” [Ceza])

Kızarlar bana söylediğimde “Sen dayakçısın.”

Notla tehdit var, “Sınıfta kalmaya meraklısın.”

(Zen-G - “Çomak”)

Dersi vereni sallamazsan kaybederdin

çünkü yazılı sonucu verilen not değil, hayat yolundu

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

Bi' öğretmenim arkadaşıma dedi “s**tir ol git kal**k.”

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

Göze batınca, susmayınca bana da kanca taktılar

Sanki şimdi susuyorum, korkmam hiçbir kaçıktan

Ben bir mumdum aslanım, beni de böyle yaktılar

Ben de hırs yapıp bitirdim okulu sonra açıktan

(Norm Ender - “Sözlerimi Geri Alamam”)

        Öğretmenlere yönelik eleştiriler sadece şiddet konusuyla sınırlı değil. Örneğin Sokrat St öğretmenlerin meslekleriyle ilgili motivasyondan yoksun olduklarını dile getirmiş:

Öğretmen atanacak ama arası yok

(Şanışer vd. - “Susamam” [Sokrat St])

        Ais Ezhel de öğretmenlerin velilerle ilişkilerindeki samimiyetinden şüphe etmekte:

Hocalar ailelere yalakadır, hepsinin bi' çıkarı vardır

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Zen-G, öğrencilerin okul nöbetçisi yapılmasını öğretmenlere hizmet olarak nitelemiş:

Bugün nöbetçiyim, öğretmen ayakçısı

(Zen-G - “Çomak”)

        Red, öğretmenlerin kendi branşlarında iyi olmalarına rağmen “hayat bilgisi”nde (öğrenci psikolojisinden anlama ve ona rehberlik edebilme, insanlarla iyi ilişkiler kurma, dersleri hayatla ilişkili şekilde işleme vs.) zayıf olduklarına değinmiş:

Branşında iyi hocalar, eksik hayat bilgisiyle

betondan bi' çöplükte yoktan doğamaz

(“Okul” [Red])

        İndigo bazı üniversite hocalarıyla ilgili haklı bir tespitte bulunmuş:

Öğretmen girer der ki “Gençler ben öğretmem,

Burası lise değil, içeriği de sen ögren'cen

Ben konu başlığıyla yetinirim zaten

Makale yaz'ca'm, benim için angarya ögrenciler.”

(İndigo - “Oku Genç”)

        Saian üniversite hocalarından da azar işitilebileceğini belirtmiş:

Mevzubahis okul sana hiçbir b*k vermemiştir, profesörden papari yersin, notun hep asgari

(Saian - “Varolmanın Karşı Konulmaz Hafifliği”)

        Sagopa ve Muhalif de öğretmenleri ideolojik fikirleri dolayısıyla eleştirmişler:

Barış hududuna mermi atanların akıbetini yazan hocalarım oldu savaş yanlısı

(Sagopa Kajmer - “Didaktik Kitaplar”)

El kadar bebeye siyâset dayatan öğretmen düzenbaz

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Kiliseler ve Liseler grubu da öğrencilerin düşüncelerinin ve davranışlarının belli kalıplara göre şekillendirildiği eğitim sistemine karşı kendi yaptıkları “uyandırma servisi”nden öğretmenlerin hazzetmeyeceğini belirtmiş:

Başka çıkış yok, dinle beni

En korktuğun şey benim vazifemdir

Kirli beyinleri yıkarım ben

Bunu ister ne patronun ne de öğretmenin

(Kiliseler ve Liseler - “Cehennemin”)

        Bu ve bu gibi sebeplerle öğretmenlere bazı yakıştırmalar da yapılmış:

Öğrenmek güzel ama öğretmen öcü

(Zen-G - “Çomak”)

Mükemmel öğretmenler de var ama çoğu hıyardır

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Yine bu ve bu gibi sebeplerle öğretmenlerin gereksiz insanlar olduğunu düşünen rapçilerimiz olmuş:

Hayat kumardır, oyna 21 tutmaz blackjack

Hayat kader senindir, evrendedir tek gerçek

Öğretmek için hiç gerek yoktur öğretmene

Okuldan attılar ama devam ettim öğrenmeye

Okumamak belki öğretmişti bana okumayı

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

Ne okulu len? Okula uymadım hiç

Zihnimi ben yönlendirdiğimden öğretmene gerek duymadım hiç

(Contra - “Kibir”)

        Fuat öğretmenlere o kadar kızgın ki şöyle bir tasarıda bulunuyor:

24 Kasım olursa kara çelenk gönder

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

        Ais Ezhel'se hocaların şerrinden Allah'a sığınmış:

Dualarımla Tanrı'm uzak tut beni hocalardan

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Ezhel'in dediği gibi “mükemmel öğretmenler de var”dır tabii; mükemmel olmasalar da işini iyi yapanlar da vardır. Rap müzik bize bardağın boş tarafını gösteriyor ki o boşluk dolsun. Hatta konuyla alakalı olmayan bir şarkısında Sokrat St şöyle diyor: “Bardağın dolu tarafına bakamam aga, bana geriye kalan o yarıyı doldur.” (Patron & Sokrat St - “Olmaz”) (Bardağın dolu tarafına -eğitimin önem ve gerekliliğinden bahseden şarkılara- yazımızın sonunda değineceğiz.)

        Okullarla ve eğitimle ilgili bir diğer eleştiri konusu da maliyet. Kırtasiye malzemeleri, kılık kıyafet vb. için yapılan harcamalar sebebiyle öğrencilerin ve velilerin sırtına epey yük binmekte:

İlkokulda mecbur edilen yakası bembeyaz bi' mavi önlük el yakardı

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

Zarfa koyduğum parayı haram ettim

Müdürün cebine girenin

Hepsini zıkkım döktüm

(“Sıkuul of Hardnaks” [Ceza])

Yardım adı altında toplanan paralar

Spor ayakkabı yasak ama cepte para var

Üstüne yazı yazma, eskimesin sıralar

Karne için bile para lazım bu aralar

(...)

Öğretmen satıcı, öğrenci müşteri

Biz sadece parasız eğitim istedik!

(Zen-G - “Çomak”)

        Ceza paralı eğitimin, işlevini tam olarak yerine getiremeyeceğini düşünüyor:

İnsan paralı eğitimle ne kadar âlim olabilir bilmem ama böyle giderse geri kafalı adamlar çoğalacaklar herhâlde bu memlekette.

(Ceza - “Tek Bir İhtimal Var”)

        Eğitimin maliyetli bir iş olması fırsat eşitsizliğini de beraberinde getirmekte; rapçiler bu konuda da şikâyetçi:

Kayıt parası istediler

Gücü yeten ailelere

özel kolej diktiler

Züğürtlerin yüzüne dahi tükürmediler

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

Mezun olacağım

Cash para, diploma ver bana

Para yoksa ter dökmeliyim

Eğitimde fırsat eşitliğini fırsata çeviren bi' üniversiteliyim

(...)

Sokak başı üniversite, ama köy okulları çok terste

(...)

Zengin, fakir ayrı

Torpile ya da parasına göre kayırır

Eğitim endüstridir

İnşaattan rant sağlamakla aynı

Kiminin kitap alacak bi' parası yok

(“Susamam” - [Sokrat St])

Para her daim sayılı olduğundan fakülteye vasıta tabanvay

(İndigo - “Oku Genç”)

        Fırsat eşitsizliği öğrencilerin psikolojisini, arkadaşlıklarını da etkileyen bir olgu:

Otobüsten iniyo'duk, servisten

yükselir kahkaha, bizde yok neşe

(“Okul” [İndigo])

        Fırsat eşitsizliği sadece varlıklı ve yoksul ailelerin farkından kaynaklanmıyor:

Mültecîler sınavsız girer; devlet öder bursu, harcı

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Sırat, üniversitelerde yaz okulu için istenen paralara ve özel üniversiteye giden öğrencilerin kibirli tavırlarına şöyle tepki vermiş:

Ne faşistim ne komünist, sadece parasızım!

S**eyim istediğiniz yaz okulu parasını!

Özel üniversitelinin anlamsız havasını!

(Sırat - “Bu İşler”)

        Fuat da öğrencilerin hava atma meselesine değinmiş:

Hava atmak mı üniversiteye gitmenin sebebi?

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

        Muhalif de olan haricinde olması gerekenin ne olduğuna değinmiş:

Birisi kıytırık bi' devlet okulunun birincisi

Birisi pahalı bir kolejin şımarık öğrencisi

Fırsat eşitliği olmadan aynı sınava girmemeli

Âdil değil bu sistem; yok bu terâzinin dengesi

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Üniversitelerle ilgili eleştiriler de var. İndigo, buranın bir bilgi yuvası olmaktan çok bir devlet kurumuna benzediğinden ve öğrencilerin beklediğini veremediğinden bahsetmiş:

Derse girince anlıyo'sun ki önceden kurduğun planlar uygulamak için fazla ütopik

Burası bildiğin devlet kurumu gibi, idare edilen büyük çapta lise, işler bürokratik.

(İndigo - “Oku Genç”)

        Mehmet Toksoy akademik kadroların durumunu eleştirmiş:

Bilgi erdem yok eder bu Şengör gibi domuzlarda

Buna alkış tutanlarsa akademide omuzlarda!

(Mehmet Toksoy - “Normalliğin Deliliği”)

        Joker, öğrencileriyle flört eden hocaları / hocalarıyla flört eden öğrencileri eleştirmiş:

Neden kızlar üniversitede profesörlerin kolunda?

(Joker - “Bang Bang”)

        Sırat da üniversitelerdeki kamplaşmaları ve buna ses çıkarmayan üniversite yönetimlerini eleştirmiş:

Fakültem konser afişlerimi yırtar ama

bölücü bölümün eylemlerine karşı susar!

(Sırat - “Bu İşler”)

        Fuat polis kolejleriyle ilgili bir eleştiride bulunmuş:

Polis kolejinde öğretilen

rüşvet mi yoksa işkence mi?

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

        Muhalif de teknik liselerle ilgili bir eleştiri yapmış:

Bilim ve teknikten bîhaberdir yüzlerce teknik lise

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Bilimden uzaklaşanlar sadece eğitim kurumları değil, eğitime destek verdiği kabul edilen kurumlarda da benzer aksaklıklar mevcut:

Bilime değer vermediğimiz örneklerle kanıtlı

Okunmuş pirinçle üflenmiş peynir proje sayıldı

Hayvanat bahçesinden gelen birisi başkan yapıldı

O TÜBİTAK'ın reddettiği gençler dünyâca tanındı

(Muhalif - “Hayır”)

        Eğitim öğretim kurumlarında, işe alımlarda ve atamalarda başvurulabilen torpil de eleştiri konusu ediliyor:

Devir oldu torpil avı, bolca sövün

(Ressira - “Where is My Money?”)

Milletvekili bi' tanıdık mı, vov!

Beni anlaman da bu mantıkla zor

(“Susamam” [Sokrat St])

        Eğitimin süresi de rapçilerin eleştiri konusu yaptığı hususlardan. Derslerin erken saatte başlamasından hazzedilmiyor:

Alınır bir ton kitap, hepsi birbirinden berbat

Bir de bütün bu hiçbir şey için erken kalk

(İndigo - “Oku Genç”)

Çalar saatin sabah 6'da çalışır

(Zen-G - “Çomak”)

Sabah uyandım, çünkü kural varsa uyarsın

(...)

Sabah alarmla kalkacaksam akşam huzurlu yatmıyorum.

(Kiliseler ve Liseler - “Öz-günüm”)

        Anıl Piyancı da meseleye alaycı bir şekilde yaklaşmış:

Sabahın köründe kalkıp okula

gitmek zor gelirdi benim k*çıma

Her gün saat 7, bakıyorum aynaya

Dönmek istiyorum geri yatağa

Ama yap'çak bi' şey yok, devamsızlığım çok

Okuldan atılsam ailem olur şok

(“Okul” [Anıl Piyancı])

        Eğitim uzun yıllar alan bir süreçtir; Saian da daha çocukluğunu yaşayamadan okula başlamış olmasından şikâyetçi:

İlkokulda başladım ben

Gözümü açtım okuma yazma gördü gözlerim

ki memlekette yanlış eğitim orada başlamıştı

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

        Sagopa da eğitimin uzun sürmesinden yakınmış:

Bir okumuşum tam on beş sene sürece

(Sagopa Kajmer - “Didaktik Kitaplar”)

        Eğitimin standart süresi aşıldığında durum daha kötü oluyor tabii; bu durum kişinin psikolojisini olumsuz etkilemesi yanında ailevi problemlere de yol açabiliyor:

Şu an 26 yaşındayım, mezuniyet 27 (Oha!)

Bölüm beş seneydi, dokuz oldu; senenin sonunda

“(Çüş!) Yeter artık oğlum lan!” di'cek babam

O demeden geçir'ce'm bi' ip boynumdan

(“Okul” [İndigo])

        Sonunda istenen / beklenen karşılık alınsa bunlardan bu kadar şikâyetçi olunmayabilir ve meseleye “Dikensiz gül olmaz.” mantığında yaklaşılabilir; ama durum öyle değil maalesef. Okuyanın istediğine erişememesi bir tarafa, başka yollardan çok daha iyi imkânlara erişen insanların varlığı da öğrencilerin psikolojisini kötü etkilemekte:

Tasa mı kaldı bak o popçuda

Topçular ise sakat işe kondular

11 sene okudu bu devlet insanı

Ne ev ne araba ne parası var

(Ressira - “Where is My Money?”)

        Eğitimin meslek odaklı olması ayrı bir sorunken, odaklandığı şeyi de düzgün yapamaması, sorunu tepeden yuvarlanan kar topu misali büyütüyor. Zen-G, eğitimin meslek odaklı olmasından ve icra edilecek mesleğin elle tutulur bir getirisinin olmamasından şikâyetçi:

Öğrenci stajyer, ucuz iş gücü

(Zen-G - “Çomak”)

        İstihdam sorunu direkt olarak eğitimle ilgili bir sorun değilse de eğitimin işlevsizleşmesi demek olan bir sorun:

Oku genç, askerisin işsiz ordusunun

(İndigo - “Oku Genç”)

Hayatta kastırdın, paranı bastırdın

Bir sürü diploma aldın, bu da senin master'ın (Klipte el hareketi çekiyor)

Çeyrek asır okuduktan sonra işsiz kalırsın

Sebep: “Maalesef bizim için çok yaşlısın.”

(Dr. Fuchs & Ses-Kes - “İnsanlık Bitiyor” [Fuchs])

Ne büyük ülkeyiz ki işsizlerimiz yüksek lisanslı

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        İnsanlar işsiz kalmak istemiyorlarsa okudukları alanda çalışmayıp, asgari ücrete talim etmek zorundalar:

Ben mezun oldum

Yarattığınız sistem yüzünden bi' serseriyim

Ben mezun oldum

Ya kasiyer olayım ya da sinemada sana yer göstereyim

(“Susamam” [Sokrat St])

        Bu durum, gençlerin stresli olmalarına ve gelecekten umudu kesmelerine yol açıyor:

Gelecek kaygısı durumum berbat.

(Gizem - “P.I.M”)

Anladım ki hayatımın cehennemden farkı yok

Gelecek kaygısıyla az mı ağladım ben yere çöküp de

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Kendine gelecek kuramamak sadece istihdam sorunundan kaynaklanmıyor tabii. Borz Amedra, önceden belirlenmiş bir çizgi üzerinde yürütülen gençlerin kendi kararlarını almakta ve kendi ayakları üzerinde durmakta zorlanacağını söylüyor:

Öğreneceğim her şeyi siz seçiyorsunuz

Kendine kurayım nasıl gelecek?

(Borz Amedra - “Ütopya”)

        Dersler ve sınavlarla ilgili de epey eleştiri var. Norm'dan fizik dersiyle ilgili esprili bir eleştiri gelmiş:

Hep kötüydü derslerim, komikti okul yıllarım

Fiziği sevmemiştim hiç, dedim ki “Bomba yapmıcam”

Evrenin bu sorununu duygusal cevapladım

Çok güzeldi esprim de sevmemişti kel hocam

(Norm Ender - “Sözlerimi Geri Alamam”)

        Bir diğer ders de Zen-G'den eleştiri almış:

Beden dersindeki hayali toplar

Öğretmen ister, başkan parayı toplar

(Zen-G - “Çomak”)

        Ais Ezhel, derslerin hepsini sıkıcı bulduğu için şöyle bir cümle kurmuş:

Ders zilinin çaldığına kim sevinmiştir ki

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Saian da yabancı dil derslerini / yabancı dille verilen dersleri eleştiriyor:

Zaten ilkokul biterken adres belli oldu

Türkçe haricinde herhangi bir dille verilen eğitimdi

Çok severdi devletin bakanları, zorla kafama teptiler

Bu İngilizce, Almanca; anlamam da

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

        Okullarda derslerin nitelikli işlen/e/memesi sebebiyle gençlerin başka arayışlara girmesinden de şikâyetçi olunuyor:

Dershânelere mecbûr kılar müfredât ve tedrisat

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Eğitimin sınav ve not odaklı olması da rapçilerimiz tarafından eleştirilen önemli bir husus:

Derste görmediğin yerlerden sınavda sorumlusun

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

Onlarca sınav, gencecik beyinler için cinâyet

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Eğitimin sınav odaklı olması, gençlerin test kitaplarından kafalarını kaldıramamalarına yol açıyor:

Lise çağlarında çağlamak değildi, test çözerdim

Her bi' soruda düşlerim uzar giderdi

Hayaller yasak, mutluluk yalan, lise bitti

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

        Sagopa da okuldan mezun olmayı sınav kâğıtlarından kurtulma olarak nitelemiş:

Bilgilerimi çöpe attığım defterlerimde bıraktım

Ve soru kâğıtları artık yok önümde

(Sagopa Kajmer - “Didaktik Kitaplar”)

        Mezuniyete kadar da teneffüsler ve gün bitişleri kısa süreli birer kurtuluş vesilesi oluyor:

Bak, yüzüme gelemeyen tebessümü

teneffüste buldum, coştum

(“Sıkuul of Hardnaks” - “Ceza”)

Dersler biter nihayet, kurtuluruz

Dönebiliriz artık inimize, ah ne memnunuz!

(Kiliseler ve Liseler - “Öz-günüm”)

        Notlarla ve bir iki sınavla (liseye giriş sınavı, üniversiteye giriş sınavı vs.) geleceğin şekillenmesi meselesi de son derece can sıkıcı; Saian bu konuda da sitem ediyor:

Dersi vereni sallamazsan kaybederdin

çünkü yazılı sonucu verilen not değil, hayat yolundu

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

        Mehmet Toksoy da bir çağrıda bulunmuş:

Tek sınavla geleceğe jop sokmayın

(Mehmet Toksoy - “Dejenere”)

        Özellikle bu “geleceği şekillendiren” sınavlarda kaçınılmaz olarak tercih edilen test tekniği, Ais Ezhel'i de şıklı sözler yazmaya sevk etmiş:

Dedim ya hayat b*ktan moruk, hayat cehennemin dibidir

Aşağıdakilerden hangisi doğru şık ve rey MC?

A) Ölüm

B) Zulüm

C) Acı

D) Hepsi

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Eğitimin sınav odaklı oluşu, kontenjanların ve istihdamın yeterli olmayışı insanları bir tür yarış içerisine sokmakta. Bu konuda da Zen-G ve İndigo şöyle diyorlar:

Kankalar sınavda birbiriyle yarışır

(Zen-G - “Çomak”)

Bütün eski öğretiler miadını doldurdu

Herkes yarış yapıyo', kim daha acımasız

Zarar verme üstüne kurulu bir sistem bu

İnsanları bölerek acılı ya da acısız

(İndigo - “Oku Genç”)

        Sınavdan geçmeye odaklı bir eğitim, uzun vadede de diploma almaya odaklı bir eğitim demek. Rapçilerin gözünde diploma da değersiz, işlevini yitirmiş bir şey tabii:

Okusam ne olacak be, ne yapıca'm bu diplomayla!

Ne farkı kaldı bunun geleceğimi karartmaktan?!

(Sokrat St & Burak Alkın & Contra - “Zor Bir Gün” [Sokrat St])

Hedef diplomaysa geri gelsin çocukluk

(Mehmet Toksoy - “Aykırı”)

        Yüksek öğrenim görmek, diploma sahibi olmak, yabancı dil bilmek vs. elbette insanın gerçek anlamda donanımlı olacağı anlamına gelmiyor. İndigo ile Kiliseler ve Liseler grubu işin bu noktasına değinmişler:

Birçok hıyarla tanıştım iki yabancı dil bilen

Bir ton kıskanç gördüm imrenerek diş bileyen

Kompleks yaptılar kendilerini küçük görüp

Kâğıt parçasından ibaret sandı dünyayı

(İndigo - “Oku Genç”)

Öyleyse azizim dile gelsin hakikat, görelim kim kimin nesi

Zenginken birisi nutuk atıyorsa bilin ki onun sesi bir desisedir

Bir kurum ve kuruluşa bağlıyken debdebe değil de nedir sevgisi

Mühim değil asla diploması, saçlarını ağartması, ne çok şey bilmesi

Okuma mı bilirdi Ebu Zerr; parası, arkası mı vardı?

Onda bir mavzer cesameti, kanayan yarası, bir davası vardı

İstedi ki ortada sınıf, sınır, sömürü ve savaş kalmasın

İstedi ki bu düzen böyle gitmesin, karanlıklar aydınlansın

Aydınsa sosyal statüsünü bırakıp yerine vicdan koyacaktır

Aydınsa halk gibi yarı tok yarı aç, mülksüz ve namsız yaşayacaktır

Aydınsa bilginin önüne özünü ve bilincini koyacaktır

(...)

Ey aydın geçinen ahmak cahil,

Ebu Cehil de üç dil bilirdi

Fakat hakikati söyleyen o değil,

Okumayı bilmeyen Ebu Zerr'di

Yani halkın kahrını çekmeli aydın

Onu tanımalı ki yapmasın yanlış.

Üstten bakabilsin fakat yine de

Halkla dost olsun, onu bırakmasın yalnız.

Sevsin halkı

Fakat onu sevmek falan olmaz, diyor Anton Çehov

Çünkü kusuruyla seversin birini,

Oysa senin onu düzeltmen gerekiyor

ki kendi yanlışını doğrulamasın halk başka yanlışlarla

(Kiliseler ve Liseler - “Aydın”)

        Eski nesilden insanlar yüksek öğrenim okumamış ve bu yüzden iyi ekonomik şartlara erişememiş oldukları için kendi çocuklarına okuma konusunda sık sık telkin vermektedirler. Eğitim öğretim kurumlarının artması, zorunlu eğitim süresinin uzaması, iş bulabilmek için aranan niteliklerin gün geçtikçe artması gibi sebepler de gençlerin yüksek öğrenime yönelmesini kaçınılmaz kılmıştır; ancak bu sefer de durum, “1. köprü doludur.” diye düşünerek 2. köprüye yönelen araçların orayı tıkaması kabilinden, yeni bir tıkanıklığa evrilmiştir. İndigo da günümüz şartlarına bakarak, anne babaların yüksek öğrenime ve diplomaya yükledikleri anlamla alay etmekte:

– Çok mu istiyo'n üniversiteyi?

– Çok istiyo'm.

– Niye?

– Okumazsam aç kalırım, kız vermezler bana. N'apacağım peki? Okumak zorundayım. Okumalıyım.

Üniversite okumak birçoğunun hayalidir

Çünkü diplomayla her kapı açık bayağı, denir

Yalanlara kanan gençler eğitimi seçer

(...)

Birçok insanın yoktur yüksek okul diploması

Bizde de olmazsa yaramayız hiçbir b**a

Derler ki “Olmamasının sıkıntısını çektim,

olsaydı daha yükseklere terfi et'çektim”

(İndigo - “Oku Genç”)

        Fuat da annesinin okulla ilgili ısrarlarını “başının etini yemek” olarak nitelendirmiş:

Okul okul, dedin

Başımın etini yedin

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

        Mahzen de benzer bir sitemde bulunmuş:

Elini cebine götür, son kuruşunla yetin,

Anan baban elli defa sana “Oku” dedi,

Sen de dedin “Fame ol'ca'm ya da b**u yedim.”

Bu satırda konu benim bro, konu derin!

(Mahzen - “Kan Nehri”)

        Gençlerin anne babaların yönlendirmesiyle hareket etmeleri, onların istediği bölümü okumaları ve onların istediği mesleği icra etmeleri şeklinde tezahür edebiliyor. Böyle olmasa bile bu yönde bir baskıya maruz kalabiliyorlar. Her kafadan bir ses çıkıyorsa durum daha da vahim hâle geliyor ve ortaya ne istediğinin önemsenmediğini, ailesinin onu anlamadığını ve ona gerçekten değer vermediğini düşünmeye başlayan ve kendisini bu dünyada fazlalıkmış gibi hisseden bir birey çıkıyor:

Oku genç, annenler anlatıp gurur duysun

(İndigo - “Oku Genç”)

Aileler çocuğuna bağırır, yarın sınavları vardır

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

Karne kokusu, gençler intihar eder

Babamın elinde kemer

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

Bi' not kırıksa çocuğun tek işi torna yâhut têsisat

Kimisi karne baskısından odaya kapanıp intizâr eder

..ve kimisi “hayat bilgisi”nden çakıp intihar

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

Hayaller yasak, mutluluk yalan, lise bitti

Sonra başka seçenek kalmamış bana

“Doktor oluca'n.” derdi bana annem,

Babama sorsan “Doktor olma, mühendis ol.”

(Saian - “Sistem ve Sitem”)

Ailem dedi ki bana

“Boş durmak olmaz”

Gerekiyo'du para kazanmak

Benim işim değildi patates kızartmak

Bıktırdım oradaki müdürü bir buçuk ayda

Balık restoranında yıkadım bardak

Ama dayandım ona da bir hafta

Anladım benden barmen olmayacağını

Bardan içkileri çaldığım anda

(Stabil - “Serseri Bey”)

Benim için hoş hava, benim işim boşlamak

“Ama olmaz Anıl, kalk okula koş,

Yolunu tut okuyup, adam ol mecbur”

Benden olmaz ki devlete memur

(“Okul” [Anıl Piyancı])

Gençler uçurumun eşiğindeler

Ama bu senin suçun değil yeğen

Çünkü fikir üret isterdi fikri hür olsaydı eğer senin peder

(Contra - “Kibir”)

        Ailenin kişiyi yanlış yönlendirmesi ve bunun kişide açtığı yaralar Sehabe'nin “Babalar da Büyür” parçasında ana konu olarak işlenmiş:

Beni yıkamacı, yağlamacıya verdin yaşım yedi

Sokakta top oynayacakken sanayideydim

“Hayatı öğrensinler yazları çalışarak” dedin

Bi' şey yapmak istedin de bu doğru değildi

Sana karşı çıkmak gücüm ve huyum değildi

Marangoza verdin sekizde, bu oyun değildi

“Eti senin, kemiği benim” diye el sıkıştınız

Ben kurbanlık koyun değildim

Ertesi yıl marangoz, yine bobinaj, seramik

Her yaz böyle devam ettik

(...)

Bu bence fazlaydı ve doğru değildi

Zorla çalıştırdın, sağduyulu değildin

Bütün mahalle üzülür ve sana kızardı

Ama sen çalışkandın, hep hırslandın

“Neden psikolog değilsin?” sorusu çok bak baba

Müziği seçtim diyorum, idealist olmak falan

Anlayacağın cevabım hep melekti

Çünkü çalışmaktan her zaman nefret ettim

(...)

Sustum bu seni rahatsız etmedi

Beni anlamayacağın için bahsetmedim

Çünkü sen de öyle büyümüşsün, haklıydın

Haklı sayılmasan da farklıydı

Hiçbi' yağmur ruhumu temizlemiyo'du

Üzüldüğümü falan görmenizi istemiyo'dum

Hayat ölüm gibiydi, belki son andaydım

Bi' yıl ne sizle oturdum, ne de salondaydım

Benim gibi bir değil, binlerce var

Soru bile sormadan dinler cevap

Tembellik değil bizim istediğimiz

Sadece sormalıydın ne istediğimi

Biri traktör tepesi, biri tarlada

Biri çay toplar koparmadan

Biri inşaatta, biri hayvan bakar

Bizi görmeniz için saymam mı lazım?

(Sehabe - “Babalar da Büyür”)

        Gençlerin kendi istedikleri alanlara yönelmesi ailelerin gözünde itibarsızlaşmalarına sebebiyet verebiliyor; hâliyle rapçilik de ailelerin gözünde itibar kaybı yaratan bir seçim oluyor:

Canlanır elimde mikrofonum

“Rap'i boş ver, okul oku bir b*k olup”

(Vesca - “Ütopya”)

Annemin gözünde bi' ucubeyim sevin; ama istediğim mühendis veya doktor olmak değil.

(Mahzen - “Ben Gibi Olmayın”)

Olamasam da ailemin gözünde hiç adam gibi birisi

Oğlunuz küfürlü boş şarkılar yapan biri.

(Hidra - “Gibi”)

        Aile dışında çevre de kişiyi yanlış yönlendirebiliyor:

Önce “Çok güzelsin sen” dedi çevrendeki herkes

Öyle düşünür sandın ya evrendeki herkes

Yanıldın, önem verdin bu tip şeylere, gören geçti

Dönüp bakmadı bile, elinde kalan ne? Sönen gençlik

Özel sandın kendini, fakat hiçbir şey üretmedin

Annen baban kandırdı seni, her yaptığına gülüp geçti

Onaylandın sandın, o kadar kolay mıydı sanki?

(Kiliseler ve Liseler - “Sana Bahsetmek İstiyorum”)

        Dr. Fuchs da birtakım klasik öğütlerden şikâyet etmiş:

“Sessiz ol” derler hep bize

Kulağımıza üflerler nasihatler hep bize

Bu kadar çaresiz mi ki haykırışlar?

Koşuyoruz hep birlikte tekdüze

(“Sessiz Ol” [feat. Sayedar])

        Eğitimin sınav ve diploma odaklı olması, ezber odaklı olmasını da beraberinde getiriyor. Öğrencilere onların ihtiyaç ve kapasitelerine göre bir eğitim verilmeyip, sınavlarda yüksek puan almalarına uğraşan bu sistem, öğrencilerin düşünme, sorgulama ve kendini geliştirme yetilerinin gelişememesine ve kendilerini anlamsız bir döngünün içinde hapsolmuş hissetmelerine sebebiyet veriyor. Rapçilerimiz ezbere dayalı eğitim hakkında da şöyle diyorlar:

Ve okulumu kırmışım, kırılmışım dünümde.

Şimdilerde ezbere büyüdüğümü anladım, tekdüze.

(...)

Ata'mıza rüsvayız, şimdi ben soruyorum sayın hocam: “Pişman mısınız?”

Gelecek sizin eserinizdir, ezbere nesiller yoldalar

(Sagopa Kajmer - “Didaktik Kitaplar”)

En iyi düşünenin değil ödül; en iyi ezber yapanın, âbi

Okul sıralarında robotlar yetiştiren düzen var

(...)

Eğitim ezber odaklı, sorgulamak yok, itaat et!!

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Sokrat St ezberlemenin bir çeşit alışkanlık hâline geldiğine ve insanın hangi amaca hizmet ettiği belirsiz bir öğrenme faaliyetinde doygunluğa erişemeyeceğine değinmiş:

Soko bakar camdan

Bir yanda ağaçlar, bir yanda apartmanlar

Elimde ağaçlardan yapılmış kitaplar

Tüm cihanı ezberlesem gram rahatlatmaz!

(“Zor Bir Gün” [Sokrat St])

        Ezbere eğitimin düşünme yetisini körelttiğini yukarıda söylemiştik. İnsanın düşünme yetisini kullanamaması, onun gerçek manada insanlaşamaması -başka bir deyişle kendini gerçekleştirememesi- demektir; bu da eğitim denilen şeyin esası olduğu için, eğitimin içinden eğitimin özü çıkarıldığında geride büyük bir boşluk kalıyor:

Koyunlaştırılmış bir nesil var karşımda üstelik

(Zen-G - “Çomak”)

Dayatılan zorâki bilgilerde morfin etkisi

Uyuşturulmuş zihinlerle yaratılır kayıp nesil

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Ezber sadece kâğıt üzerindeki bilgilerle sınırlı değil, dünya görüşleri ve yaşam tarzları da insanlara ezber yoluyla dayatılabilmekte; bu da işin “okul dışı eğitim” boyutu:

Milyarlarca insanla aynıysan kayboldun say.

Babanın aklını, annenin kalbini taşıyorsan, ezberletileni yaşıyorsan

Hayallerin dâhil senin değil, senin değil bu hayat.

Başkaldırmak vaktidir. Çünkü bundan başka hiçbir şey seni sana sunamaz.

(...)

Bu doğru, dediler, bu yanlış.

Şuna alkış yakışır buna kargış.

Bu komünist, Alevi, tarih ve sanat bu, tanış, zamanla alışırsın.

Bunu hep söylediler, tarikat yurtlarında ve cemaat evlerinde.

Lanet olsun! Lisede aldığım felsefe derslerinde bile.

Muhammed’e bağım var, Nâzım’a da

Mevlâna da okurum, bakarım Freud’a da

Kime ne?

Hakk’a da bilime de inancım var, inancım var hayata da

Akıl bu, ruh bu, kalp bana bakar buruk susarsalar

Nasıl olur nakil fikir, bırak gerçeği çekil geri!

(Kiliseler ve Liseler - “Başkaldır”)

Karın tokluğuna çalış karınca gibi,

Kırıntıları topla karın ve ailen için

Katıl bu kervana, durma; kalırsan dışında

karnın aç öleceksin bir köpek gibi

Sana kakalanan ne varsa iyiliğin için,

Buna inan, kafanı kaldırma, zira

yeni bir şey yok, her şey bildiğin gibi

Sen cahil bir işçisin, hiçbir şeyi kurcalama,

yat kalk çalış, içkini içip dertlen biraz.

(Kiliseler ve Liseler - “Cehennemin”)

Bir baba izler haberleri, endişelenir ve keser umudunu

dünyadan, ve her sorumluluk bindikçe sırtına semer vurur durur

devlet, gider huzur bulur dinden o da, uyuşturur kendini

Bir Fatiha okusun diye yollar İmam Hatip'e küçük oğlunu

Karısı ise mahalledeki o cinci hocaya kaptırır parasını

Oğlu ise yakasını tarikatlara, ve her gün saptırır kafasını

Merhaba der bipolar bi’ hayata, babası da

oy verir gidip sırf namaz kılıyor diye hırsıza ve çaldırır vergisini

Bu hikâye sürer böyle

(Kiliseler ve Liseler - “Kalbi Dolu Put”)

        Borz Amedra da sürüp giden bu düzeni distopyaya benzetmek yerine ironi olsun diye ütopyaya benzetmiş. Neticede bu, birilerinin istediği şekilde yürüyen bir düzen olduğu için, onlar açısından bir ütopya olmuş oluyor:

Kalk!

N'oldu lan? Bir şey değişmedi

Rüyanda sen yine sorguladın

Uyandın, uyanır uyanmaz yürümeni istediler senden uygun adım

Uyguladın, sana ne dendiyse

Bir robotsun ve kayıp duyguların

(...)

Burası böyle ütopya, sevsen de sevmesen de

Senden öncekiler uydular buna

Dokuz - beş

Mutlu sanarsın kendini, hâlbuki öyle değilsin

Bu düzen sensiz madem, senin için her şey

Bunu ona söyle, değişsin

(Borz Amedra - “Ütopya”)

        İmpala da bu düzeni şöyle tarif etmiş:

Bildiğin şey onların bilmeni istedikleri

Gördüğün şey onların penceresinden gördüklerin

Duyduğun şey onların senin kulağına fısıldadıkları

Hissedemediğin şeyse seni habersiz kullandıkları

Senden istenen: Büyü, oku, mezun ol, işe gir, evlen

Çoluğa çocuğa karış, standart bi' hayata merhaba de

Yönetmek kolay olur geçim derdine düşen kirlenmiş bi' adamı

(İmpala - “N'olacak Hâlimiz?”)

        Düzenin kanıksanması; bu düzene uygun olan davranışların normal, uygun olmayanların anormal olarak nitelenmesine ve alışılmamış işlere yönelenlerin heveskârlıkla, maceracılıkla, hatta aptallık ve delilikle itham edilmesine yol açmakta:

Bizi normal denen saçmalığa beklediler

(Mehmet Toksoy - “Kaosun Kutsal Kitabı”)

Okulda 2002’de lise koridorunda

lacivert bi' hırka ve altımda kumaş pantolonla

bugünün hayalini kurdum, dediler “Aptal olma.”

Benimse hedefim oldu gemide kaptan olmak

(Joker - “Bang Bang”)

Hep imkânsız olduğu söyleneni düşledim ben

Bu yüzden “Delirdin.” dediler ve tabii şairim bu yüzden

(Kiliseler ve Liseler - “Başkaldır”)

Lan derdi sevdik, hep direttiler

Yeni bir sistem için ürettiler

Düşündük hep, “deli” dediler

Nerdeyim lan, hep mi eksiler?

(Alem DM - “Deli Dediler”)

Yaşımı silip bana da dediler “Erkek ol”

Sert görünüp erkek oluyo' her keko

Kaç defa bu bedeli ödedim? Ver dekont

Pes etmedim, çalışa çalışa kırılabiliyo' her rekor

Denedim, denedim, denedim, denedim, denedim yeniden

“Aklı bi' karış havada, bu çocuk deli be.” dediler (Deli miyim ben?)

Bunun da nedeni pederim, beni de delirten biri var

(Ceg - “Tanrı”)

        Kiliseler ve Liseler'in kullandığı ve biraz yukarıda geçen “nakil fikir” tabiri, akla öncelikle ideolojileri getirmekte. Cemil Meriç, izm'leri idrake giydirilen deli gömlekleri olarak nitelendiriyordu; rapçilerimiz de ideolojilerin düşünceyi körelttiğini düşünmekte (Öte yandan, şarkılarında söylediği sözlerle birtakım ideolojilerin sözcüsü durumuna gelen rapçilerimiz de yok değil, ancak bu nokta konumuzun kapsamı dışında kalıyor):

Memleketimde ya fes ya fötr şapkalar takılır

Seçenek yok bu dünyada, ya sağdasın ya solda

Bu dünya da bir toplama kampı, hür yaşamaz, yaşatmaz

(Ceza - “Kime Anlatsam”)

        Norm da ideolojiler arasında arada kalmışlığı şöyle dile getiriyor:

Hocaya sordum, dedi “Huzur İslâm'da.”,

Babama sordum, dedi “Tek yol devrim.”

(Norm Ender - “Enderground”)

        Muhalif, belli bir ideolojik gruba bağlı hareket etmeyen kimselerin de onların çağrıları ve/veya baskılarıyla karşı karşıya kaldığını söylüyor:

Kampüslerde kızlı-erkekli oturma, kızarlar

“Ablalar”dan uzak dur, moruk; bağırsağına sızarlar

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Zen-G de bu grupların yaptığı şeylerin anlamsızlığını dile getirmiş:

Kalem sağ elimde ama düşüncem solak

Okuldan adam topla, ocağa git salak!

(Zen-G - “Çomak”)

        İdeoloji sadece birtakım kişi ve grupların sarıldığı bir şey değil tabii; devletlerin ve hükümetlerin de ideolojileri olabiliyor ve bu ideolojiyi hâkim kılmak için de belli uygulamalara başvurulabiliyor. Müfredatın ideolojik şekilde dizayn edilmesi bu uygulamalardan biri:

Başa gelenin ideolojisi neyse o anlatılır her derste

(“Susamam” [Sokrat St])

        Kiliseler ve Liseler de tarih ve müzik derslerinden bu bağlamda bahsetmiş:

Sana anlatılan afyon tarih, böyle bil her şeyi

Sistem için doğdun kardeşim, sistem için öleceksin

(Kiliseler ve Liseler - “Yakın, Dünya Tarihi”)

Türk çocuğu mektepte Bach’ı, Beethoven’ı, Mozart’ı, Händel’i, Ravel’i öğrendi

Memleketin idaresini ele almıştır.

Merâgî’den, Itrî’den, Kazasker Mustafa İzzet’den, Dede’den, Zekâî’den, Tanburî Cemil’den, Sâdettin Kaynak’dan habersiz yetiştirildi.

(Kiliseler ve Liseler - “Dert mi Bize Öç Dert Olmaz mı?”)

        Hepsi öyle olmayabilirse de İmam-Hatip okulları ve İlahiyat fakülteleri de insanları radikal oluşumlara sevk edebilen kurumlar olarak görülebilmekte, en azından bundan endişe duyulmakta:

İlâhiyattan mezun olan neden IŞİD'e katılsın??

“Din” denen şey mal mı, “helâl” damgasıyla satılsın?!

Gerici örgütlere militan yetiştirmek için varsa

.. üzgünüm ki dostum #İmamHatiplerKapatılsın

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Da Poet de etiketleri itibarıyla dinî olan grupların düşüncesine göre şekillenen düzende gençlerin geleceğinin yok edildiğini söylüyor:

Bıyıklı amcalar kurtaracak (!) bizi

Zati onların dümeninde her gemi

Kaf dağları dört yanı gençliğin

(Da Poet - “Lise Gömleği”)

        Kiliseler ve Liseler grubu “Kalbi Dolu Put” şarkısını baştan sonra bu mevzuya ayırmış:

(...)

İşte bu çeteler müthiş şiddet ve hızla canavar yetiştirirler

Zorla namaz, Arapça dersi, râbıta veriştirirler

Buna maruz kalan on üçünde gencimin tabii ki beyni gelişmez

bu yüzden yegâne işidir sonraki hayatı boyunca geviş getirmek

(...)

Bir milyar üç yüz bin insan açlıktan kırılırken

Hem yemlikten hem ahırdan yemlendiniz durdunuz

Sizler sürekli kurulu düzeni korumanın kulları

Cennet satıp içini boşalttığınız için akılların, bakın

(Kiliseler ve Liseler - “Kalbi Dolu Put”)

        Kiliseler ve Liseler, dini özünden saptıran ve çıkar vesilesi hâline getiren gruplar haricinde, bunlara cephe alalım derken büyük ölçüde dine yabancı veya karşıt hâle gelebilenleri de eleştiriyor ve bir kesimin çelişkisine, diğer kesimin de ikiyüzlülüğüne dikkat çekiyor:

(...) bize aptal diyen aptallar

Bizi aptallaştıranın din olduğunu söylerken övündü bahsederken Pir Sultan Abdal’dan

Bizim aptal olmadığımızı söyleyen aptallar

Biliyorduk, bizi aptal kılmayı planlıyordu içten içe, diliyordu bunu bir yandan

(“Agacım Bir Mikrofon Gönderdi Oturup Kayıt Aldım”)

        Contra iki uç kesimde de aynı kafa yapısına sahip insanlar olabildiğine değinmiş:

İşim sanat, sen anlamazsın

Basit bi' ironiyi bile anlayamıyo' çünkü o aydın geçinen aklın

Yobazdan yok bi' farkın

(Contra - “Kibir”)

        Eski devirlerde insanların belli fikirlere kapılacağı ve bu fikirler doğrultusunda hâkim düzeni tehdit edeceği düşünüldüğünden kitaplar toplatılır ve/veya yakılırdı; Ceza ve Sagopa da bu gerçeğe değiniyor ve günümüzde ortaya konan bazı uygulamaların kitap yakmaktan farksız olduğunu söylüyorlar:

Bilginlerim aforoz edildi

Didaktik kitaplar sobada odun.

(Sagopa Kajmer - “Didaktik Kitaplar”)

Yakında başlarsa kitap yakmalar şaşırmam

(Ceza - “Yok Geri Dönmek”)

Tükenmekte bak dünyanın bütün kaynakları

Bak da gör çekilmişken göğe isyanın bayrakları

Her birimiz karanlıkta ararken şu kör çobanları

Durma sen yak ormanları, kitapları, akılları

(Ceza - “Kime Anlatsam”)

        Kitapların yakılması haricinde, bazı eğitim öğretim kurumlarının kapatılması da ideolojik bir hamleydi:

Okul bilim yuvası değil ki cehâletini kurutsun

Köy enstitüleri yok olmuş ki halkım özünü unutsun

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        İdeolojiler okulun içine de girebilmekle birlikte daha çok “okul dışı eğitim” sepetinin içine dâhil edilebilir; ancak bu sepetin tamamını ideolojiler oluşturmuyor. Çocukları ve gençleri etkisi altına alan, onların kişiliğini şekillendirmekte pay sahibi olan pek çok şey var; bunların ilki de küçük yaşlardan itibaren önlerine sunulan ve kendilerine aldıkları rol modeller. Rapçiler olumsuz rol modellerden de şikâyetçi:

Rôl model dayakçı baba mı, sindirilmiş anne mi??

Kurtlar Vadisi'nde beline silâh takan serseri mi??

Gençlik dizilerinde paraya tamâh eden zilli mi??

İş yapmadan “iş adamı” olan bebek yüzlü züppeler mi??

(Muhalif - “Hayat Okulu”)

        Ceg kendi çocukluğundaki arayış psikolojisini yansıttığı şu satırlarda aile içindeki kötü rol modellerden şikâyet ediyor:

Hep bi' tanrı aradım, hep bi' tanrı aradım

Ama bu dünyada bana göre birileri yok

Hep bi' tanrı aradım, hep bi' tanrı aradım

Ama aradığım içimde, artık biliyo'm

Büyüyebilen her çocuğun babası tanrı modeliydi

Tanrım ayyaşın biriydi, o deliydi

Şöhret hırsı, aradığım şey o değilmiş

(Ceg - “Tanrı”)

        Mirac da televizyonun toplumu yönlendirmedeki etkisine değinmiş (Popüler kültürün ve medyanın insanlar üzerindeki olumsuz etkisinden bahseden şarkılara "Türkçe Rap'te Pop ve Medya Eleştirisi" başlıklı yazımızda değindiğimiz için, burada bir örnek vermekle yetiniyoruz):

Kan, şehvet, para her gün TV'de reklam,

Damarına enjekte toplumsal hezeyan

(Mirac - “Toplumsal Hezeyan”)

        Ceza da gençlerin övündüğü, özendiği başarıların sadece spor ve televizyon dünyasıyla sınırlı olmasını ve karşılarına kötü örnekler çıkmasını eleştirmiş:

Gençlerin UEFA Kupası'ndan başka övünecekleri şeyler olmalı

Her gün haberlerde ölümü duymamalı

Sade kötüyü görüp ona uymamalı

(Ceza - “Tek Bir İhtimal Var”)

        Kiliseler ve Liseler, toplumun yönlendirmesiyle hareket eden bireyin geldiği durumu özetlerken, düzene ayak uyduran bu kişileri de eleştiri konusu yapmış:

Gurur duyup sevin, onurluyum deyip

Bu sistemin onur konuğu san sen kendini

Sırala unvanlarını, bir bir herkesi harcayıp geç,

Para için harcat kendini

Ama ne yapacaksın?

Hırs ve rekabet aşıladılar sana ilk nefes aldığından beri

Bunu en mütenasip bir şekilde sundular

Böyle gelir saadet sandın

(Kiliseler ve Liseler - “Cehennemin”)

        Bir başka şarkıda ise faturayı sisteme ve sistemi kanıksayanlara kesmiş:

Bir bebekten cani yaratan sistemden usandı halk

Tek avaz yok şu memlekette, insanım diyen susar mı?

(Kiliseler ve Liseler - “Kızıl Sancak”)

        Dr. Fuchs da faturarayı topluma ve eğitim sistemine kesiyor:

Anaokulundan beri çocuklara öğretilen ne var?

Sokaklara bak bakalım, biraz düşün, ne var?

Elinde su tabancalı ya da torpil patlatan çocuklar

Tam teçhizatlı çocuklar ha, hiç dikkat ettin mi?

Peki bunu sevdin mi yoksa düşünmedin mi?

Ha, ileride şimdi bir ton sapık, manyak çocuk var

Allah Allah

Geçen televizyonu açtım, her yer sıkıntı

(Dr. Fuchs - “Renk Verme”)

        Sagopa da sistemi bu bağlamda eleştiriyor:

Meydanı boş bulan her hergele mengene oldu, ülkemi yedi afiyetle, beni de.

Siz diplomasına imzalarınızı attınız,

Şimdi yine soruyorum sayın hocam: “Pişman mısınız?”

İmzalarınız ateşe verdi kibritin torpilini ve yandı okul önlükleri,

Üniformalarda saklanan büyük teröristleri yarattınız,

Kararttınız 25 senedir beklediğim aydınlık geleceğimi, biraz abarttınız!...

(Sagopa Kajmer - “Didaktik Kitaplar”)

        Fery, gençlerin gerek okul içi eğitimin, gerekse okul dışı eğitimin aksaklıkları sebebiyle içine düştükleri büyük boşluğu “Büyük Adam Olamadık” şarkısının ana konusu yapmış:

(...) ağzında sigara koca bi' nesil

(...)

Youtube'da sadece makyaj yapıyo', sebebi ne ola?

Koca bi' nesil sadece eleştirip küfür ediyo', hepsi mutsuz

Sebebini bilmiyorum, umursamıyorum

(...)

Nefretle besleniyo'z hepimiz, (...) sorumlusu kim bunun?

Sorumlusu ben değilim, bunu biliyorum

Zorundayım, yine yaşıyorum

(Fery - “Büyük Adam Olamadık”)

        Ais Ezhel de toplumun içinde bulunduğu durumu anlatan satırlar yazmış:

Zulmü eder insanoğlu, hayvanoğlu hayvan olmuş

Sevgi kalmamış ve örnek aldıklarımız maymun olmuş...

Televolelerin esirisin, canım manken ablam

Albüm yapsın Hande Yener, p***o çekse Banu Alkan

Tek suçlu eğitim, (evet) ortasında koca bi' çatlak

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Sagopa da “Sonumuz Yakın Mesafe”de gençlerin içinde bulunduğu vahim durumu anlatmış ve türlü olumsuzluklar sonucunda geleceği kararan ve/veya yanlış yollara sapan gençlerin gün gelip hesap sorabileceğini, o zaman da işin işten geçmiş olacağını dile getirmiş:

Sana neden bahsetmemi istersin? (Ha?)

Hanım kızların iz bırakmadan yürüdükleri karlı yollardan mı?

Cemiyet âleminin ayaklarını kapan kapanlardan mı?

Ortaokul çocuklarının elindeki renkli haplardan mı?

“Buna da çok şükür” deme (deme)

Yıllar sonra olanlardan ötürü yüzüne tükürürse ufakça bir bebe

Geçmişin kahrı yakar bağrı, demedi deme

(Sagopa Kajmer - “Sonumuz Yakın Mesafe”)

        Muhalif, eğitim öğretimde uygulanması gereken sistemi şöyle özetlemiş:

Çocuklar pedagoglar eşliğinde okula başlamalı

Zekâ düzeyi ve yeteneğine göre bir eğitim almalı

İlerde severek yapacakları bi' meslek edindirmeli

Her türlü zanaatler müfredâta girmeli

Tam bağımsız Türkiye için tam özgür beyinler gerek

“Fikri hür, vicdânı hür, irfânı hür” nesiller gerek

(Muhalif - “Hayır”)

        Eğitim öğretimdeki tonla aksaklık rapçilerin okula küsmelerine ve sırt çevirmelerine sebep olabiliyor. Rap, zihinlerini çalıştıran, duygu ve düşüncelerini tartıp bunları insanlarla paylaşmalarına yarayan, eğlenceli bir uğraş olduğu için de okulu bırakıp rape sarılıyorlar:

Ezberim ilkokuldan beri rap benim

(Da Poet - “Lise Gömleği”)

Ezbere dayalı bu bi' tuzak,

Okulun önemli ama seni köreltir! İlacını bilirim, o yüzden sapına kadar Hip Hop in the House!

(Notra & Knock Out - “İlk Fasıl” [Notra])

Lisede kayda gidiyordum okulumdan kaçarak

“Holocaust”u ezberlemek kadar zordu yaşamak

(Hidra - “Dönecek Yeniden”)

Hayalim buydu

Hayal hedef oldu

Kalem kâğıtla çalıştım her gece

Bi' kömürlükte sabahlara kadar

Çıkarttım b**unu

Bıraktım okulu

(...)

Ders değil rap yazdım okul defterine

Şimdi de doldurdum ajandalarımı

Hayatıma birçok şey girip çıktı

Hiçbirini koyamadım inan rapin yerine

(Stabil - “Serseri Bey”)

Beş yılımı aldı müzik, leş yığını kaldı geriye

Okul falan yalan oldu, defterleri sardım elime

(Hatal Kayber - “Eskisi Gibi Yazamıyorum”)

Karakol mu, okul mu? Hayatım Hiphop oldu

Bir satırın da yeri yok, ben yazdım kitap oldu müzik.

(Rashness & Aşıl- “Kaos” [Rashness])

Doğru, atıldım mektepten,

Her şeyi ederim, bunu dert etmem.

Çünkü lanet olsun ki

okulun yerine rap’i sevdim gerçekten.

(Vio - “Ellerim Bağlı”)

        Rapin / Hiphop'un kendisi de bir okul gibi görülüyor:

Hiphop insanı dersten derse götüren bir teleferiktir

(“Sıkuul of Hardnaks” [Fuat])

Müzik işinde çabalamak üniversite sınavı gibidir

(Ais Ezhel - “Hayat Dersi”)

        Rapçiler rape sarılınca rol modelleri de rapçiler oluyor tabii:

Bu kaleme boyun eğdiğimde imdat diyo'm

O zaman ilham Pac ilham Nas ilham Vio

(Özgür - “Mona Lisa”)

S**tir et pederi, modelim 2Pac, Biggie ve Eminem

Çünkü bana bi' ışık tutan rapçilerdi

13'ümde belki de en genci bendim

Seçtiğim yol doğru, yıllar geçti kendim oldum

Hepsi beni bi' erkek eden tecrübemdi

(Ceg - “Tanrı”)

        Madalyonun Öte Yüzü

        Rapçiler okullardan, öğretmenlerden, okul içi ve okul dışı eğitim sisteminden epey şikâyetçi; ancak kimi zaman da okumanın önemine vurgu yapılmış, gençler de eleştiri konusu edilmiş ve onlara okumakla ilgili nasihatler verilmiş. Sagopa Kajmer “İçin” şarkısında -direkt olarak eğitim sisteminin amaçladığı / amaçladığını iddia ettiği kazanımlarla ilgili olmasa da- neyi niye öğrendiğini sıralamış:

Alfabeyi öğrendim, yazdıklarını bilmek için

Konuşmayı öğrendim, derdimi anlatabilmek için

Okumayı öğrendim, cahil kalmamak için

Dinlemeyi öğrendim, susmayı becerebilmek için

(...)

Fizik-kimya öğrendim, silahlarını bilmek için

Coğrafya öğrendim, bombalanan yerleri bilmek için

Felsefe öğrendim, kalp dünyalarını görmek için

Tarih öğrendim, katilleri bilmek için

Matematik öğrendim, ölenleri saymak için

Edebiyat öğrendim, içimdekini açmak için

(Sagopa Kajmer & Illa Ilss - “İçin” [Sagopa Kajmer])

        Mehmet Toksoy da felsefenin önemine değinmiş (Burada direkt okullardaki felsefe dersleri kastedilmiyor elbette; çünkü felsefe dersi tam olarak öğrencilere felsefi bakış açısı kazandırma amacına yönelik değil, felsefe tarihi üzerine bir ders):

Asıl savaş düşünceyle kazanılır

Sırf bu yüzden felsefe benim için bir kavga meydanıdır

(Mehmet Toksoy - “Kültürden İrfana”)

        Gençlere yönelik bazı eleştiriler de var. İndigo bazı gençlerin gösteriş yapmayı sevdiklerinden, kendilerini olmadıkları biri gibi göstermeye çalışabildiklerinden bahsetmiş:

Şehir dışına çıkan bir kısım olur ergen

Tekrar bir kimlik yaratır en baştan

Yalanlardan bir geçmiş uydur

En hızlı, en çapkın, en serseri odur ama hep lafta

Kendini ayyaş tanıtır, geçemez üç kadehi

(...)

Marka giymek hâlâ olmazsa olmazı

Komik kış gününde şık gömlekle donması

Bastırılmış olanlar çiçek gibi açarlar

Rahat imajı vermek için yollara yatarlar

(İndigo - “Oku Genç”)

        Harpoon gençlerin okumamasından ve internette çok vakit geçirmelerinden şikâyetçi:

Kitap okumaktan aciz Türk genci

Kelimelerimi seçerek

kullandığımı anlamaksa zor değil

Kapat interneti ara sıra

Beyin odalarına kütüphane kur

ve de gel kendine, atmosferi solu

(Harpoon - “Beyin Odaları”)

        Contra, gençlerin öz kültürlerine yabancı olduklarından ve hem onların hem de yetişkinlerin kolay yönlendirilebildiklerinden dem vurmuş:

(...) nedense bilincinizde Güney Shakespeare, Oğuz Çetin de bir Alex değildir maalesef ki

Şimdi ülkemin genci eski Türkçeye turist mi değil mi, cevap ver budistin piri

Yoksa anlamamam benim suçum mu yüz yıl önce yazılmış hiçbi' şiiri

Yanlış anlamışsın Gazi'nin dediğini dünkü b*k, çünkü alınmaz klavye cümlesiyle yol, ha'di sağ ve sol

Utanma dünlerinden, o yalnızca “Modernleş” demiş, demiş mi “Kültüründen ol”

Dizilerle sert, Kenan Evren'le pert, rockla satanist olursun, arabeskle keş

Bu denli etkilenmeyip kendine gel millet, dağıldın; unuttun mu doğar birlikten kuvvet

(Contra - “Çelişki”)

        İmpala da gençlerin önlerine ne konulursa almalarını, araştırma ve sorgulamaya başvurmamalarını eleştirmiş:

“Yeni nesil” dediğin; tarihin ölümleriyle övünür

Ne yaşandığını bilmeden ona gösterileni öğrenir

Hiç araştırmaz sahiden, benim aklım durur aniden

Minimal bi' kurgu, hayat ibaret similasyon bi' sahneden

(İmpala - “N'olacak Hâlimiz?”)

        Kiliseler ve Liseler grubu da gençlerin muhabbet konusu ettikleri şeyleri eleştiriyor:

(...)

Söyle aşağılık seni, buraya kadar okey mi?

A, pardon unutmuşum, beynine damsız girilemiyor, değil mi?

Cimbom mu Fener mi, sever mi sevmez mi

bunlardan anlarsın, değil mi?

(Kiliseler ve Liseler - “Yaşamak Benim İçimde Var”)

        Gençlere yönelik nasihatler de var. Kiliseler ve Liseler, kişinin çevresindeki insanların onayını / takdirini kazanmaya çalışmaktan ziyade kendini geliştirmeye çabalaması gerektiğini belirtmiş:

Fizik, felsefe, edebiyatla uğraşsaydın bari

İş ve değer üretirdin ve karşılıksız sevgi’den

ziyade gerçekten görürdün değer insanlardan belki

(Kiliseler ve Liseler - “Sana Bahsetmek İstiyorum”)

        Fecr-i Ati, dinin ilk emrine atıf yaparak şöyle diyor:

İtimat ile itaat çorbasında tuz olmaktansa, “Oku”

(Fecr-i Ati - “İçtim İlimi”)

        Okulların ve eğitim sisteminin gençlerin psikolojisini ne kadar kötü etkilediğini detaylıca gördük; Fecr-i Ati de bu gidişattan şikâyetçi olmakla birlikte şöyle diyor:

Ayık ol lan, bu gidişattan sıyıranlar değil, sıyrılmışlar lazım yarına

Savaş ondan, feyz alacaksan Kürşad’dan.

(Fecr-i Ati - “İçtim İlimi”)

        Şanışer de “9 Yıl Öncesine Mektup”ta geçmişteki kendisine rap için okulu bırakmamasını öğütlemiş:

Bir tek şarkılardan zevk alacaksın

Hatta okulu dahi bırakıp rap yapacaksın

Ne olur oku; çünkü bir gün rap seni terk edecek

İşte o gün bir bodrum katında aç kalacaksın

(Şanışer - “Dokuz Yıl Öncesine Mektup”)

        Ceza da suça meyilli çocuklara nasihatler verdiği “Artık Suç Değil Sevgi İşleyin” parçasında şu satırlara yer vermiş:

Hayat ucuz bir dizi film değil; şike, kumar, hile helal değil

Spor, sanat, müzik, okul iyi; uzun bu yol, fakat haram değil

(...)

Öğretmenin, ailenin sözünü dinle, gerekirse de yardım iste

Eline balta değil kalemi al, mecazı anla ve derine dal, oku ve yaz

(Ceza - “Artık Suç Değil Sevgi İşleyin”)

        Gençlere yönelik eleştiri ve nasihatler, meselenin tek boyutlu olarak ele alınmaması açısından önemli. Gençler ailelerin ve okulların verdiği yanlış eğitim sonucunda bunalıma girebiliyor, düzene ayak uydursalar tektipleşiyor, ayak uydurmasalar dışlanıyor ve maceracılıkla, serserilikle, aptallıkla itham edilebiliyorlar. Ellerinden gelenin en iyisini yapsalar da önemli bir kısmı istihdam sorunu dolayısıyla işsiz kalabiliyor veya asgari ücrete talim ediyorlar. Bütün bunların faturasını sisteme kesmek mantıklı; ama bunun yanında gençlerin de hataları olabildiği bir gerçek. Şunu da ekleyelim ki bazı çevreler gençlerin bu gidişata karşı çıkmaları için onları teşvik edebilmekte ve tektipleşmeye karşı çıkmak adına onları yeni bir tektipleşme düzenine çekebilmekteler. Kalıplara karşı çıkışın kendisi de bir kalıp hâline geldiği zaman işlevini yitiriyor. Bu sebeple sorgulama, araştırma ve okuma faaliyetleri de dar bir alana sıkıştırılmadan, farklı görüşleri tanımaya çalışarak yapılmalı ve sistem eleştirisi yanında özeleştiri de yapılabilmeli. Bir gün bu sistemin değişmesini umuyoruz; ancak sistemin değişebilmesi de onu değiştirebilecek kişilerin var olması ve iş başına getirilmesine bağlı.